Kipawlna pianzia leh ki makaihzia (The Nature of Organizations and Its leadership)

Hih mun ah “Kipawlna” cih kammal kizang i khiatna pen English a “Organization” kammal pen a gen nuam i hihi. Hih “Kipawlna- Organization” sungah “gam le minam vai, Kumpi ukna vai tawh kisai kipawlna (Governmental Organization), Sum met ngahna ding tawh kisai kipawlna (Business and Commerce), tualsung mipi phattuam na ding kipawlna (Community Organization), Biakna thu tawh kipawlna (Religious Organization)” dong huam hi. Tua hi a, kipawlna (organization) in sum met ngahna ding kipawlna (Profit organization) leh sum met ngahna ding hilo kipawlna (Nonprofit Organization) in khenpi nih in kikhen thei hi. 
Sum met ngahna ding kipawlna (Profit Organization) pan in i gen ut deuh a hih leh sumzonna pianzia leh ki makaih zia (Business leadership) hi a, sum met ngahna ding hilo kipawlna (Nonprofit Organization) sung pan in i gen ut deih a hih leh biakna pianzia leh kima kaihzia (Religious Leadership) a hihi. 
Hih kipawlna pianzia nam nihte i kilamzia (structures), kisapna (needs) leh tupna le ngimna (goals and purposes) tel theihna in, hun tom leh hun sau ah kipawlna (organization) i matutna dingin a kisam mahmah a hihi. Sum metna ngahna ding kipawlna (Profit Organization) leh sum metna ngahna ding hilo kipawlna (nonprofit organization) nampi nihte in a mau i sepsawmna (missions), a deihsak leh a tup uh mipite (target audience) leh buaina vensakna sepzia (problem solving strategies) a tuam tuak in nei uhhi. Pianzia kilam danna, ngimna kibatlohna, sepzia tuam tawh sepna leh paizia ngeina tuam neihna hangin makaih zia leh vaihawm zia pen tuam tuak a hihi.

Tupna (Purposes)
Sum met ngahna ding kipawlna (profit organization) in a mau kipawlna zui-in tupna tuamtuam a neih tek uh hangin mipi vanzangte (consumers) tungah a mau van bawlte (products) zuak in sum met ngah ding cih pen a vekpi a tupna kibang bulpi (primary goal) hi pen hi. Kipawlna (Company/Business) a nei mite (owners) leh a neikhawm (shareholders) mite a dingin sum le pai, neih le lam ah metna ding, punna dingin ngimna kician (clear financial goals) tawh kipan, kiphuh khia a hihi. Tua a hih manin vanzang mite (consumers) i duh theih ding, deih thei ding vante (products) leh sepna (services) bulphuh ding bawlkhiat (develop) ding masak hi. Gualzawhna, matutna leh mualsuahna (success) pen sum leh pai, neih le lam metna, punna tawh kiteh kipawlna a hihi. 
A langlam ah sum met ngahna ding hilo kipawlna (nonprofit organization) a hih leh, sum le pai metna, punna ding sangin kha thu vai (spiritual), tualsung vai (social issues), kim le kiang vai (environment) ah kilam danna, khanlawhna leh kepcingna a omna ding pen tup bulpi (primarily goal) in nei uhhi. Mihing nuntakna a kisam leitung nate (material needs) a hi, an nek (food), tui dawn (water), inn leh lo, siam sinna cihte mikim in ngah theihna ding leh mihingte sihnung vai (spiritual) ah lungmuanna ngah theihna ding na sep ding, piak zawh ding pen ngimna phungpi in koih zaw uhhi. Sih le hin kikal a thute vive zong a hih manin mikim in a ngahna ding, a neihna ding sepna leh vaihawmna a hihi. A sem, a bawl mite a dingin thalakna (motivate) mahmah thu hi na pi’n, lawhcihna, matutna leh mualsuahna (success) pen mit a muh theih sum le pai, neih leh lam tawh kiteh lo hi.

Sum le Pai (Funding)
Kipawlna - metna ding kipawlna (profit organization), metna ding hilo kipawlna (nonprofit organization) peuhmah in a tupna (mission) a mualsuah zawh na a nasepna ah sum zonna – sum tha kisam hi. Metna ngahna ding kipawlnate (profit organization) kipatna ding sumbul pen Bank, sum leitawi lakna leh sum tuh mi (investors) mite leh vante (products) zuakna pan in ngah thei hi. Metna ngahna ding hilo kipawlna (nonprofit organization) ciangin sum hawm (grants), sum kaihkhopna (fundraising), piakkhopna (donation) tungtawn in sum lut a hih manin kum sim in sum gelna (budget) kibang denlo hi. Nonprofit Organization in a ngah uh sumte a kizatna ah mawhpuakna lakna leh selsim omlohna (accountability and transparency) limtak in zui uh a, a tupna uh tunna dingin a kizat ding bek masak uhhi. 

Mipi kibatlohna (Diversity of Audience)
Metna ding kipawlna (profit organization) in a mau vante lei in metna a piangsak thei ding mipite tawh kizopna a hoih ding gelna nei uhhi. A mau metna ding a piangsak lo mipite pen awlmawh lua lo, kitheih mawhbawl lel uh hi. Metna ding a hilo kipawlna (nonprofit organization) leuleu ciangin a mau sepna pen mikim in phattuamna a ngah ding gelna nei uhi. Kuamah nawl khin theih omlo in, mikim kisap na a kicingsak thei ding nasep a sem uh hi.

Kipawlzia ngeina (Organizational Culture)
Kipawlna i tupna (mission) kibat lohin kipawlna sungah paizia ngeina kilam dang sak hi. Metna ding kipawlna (profit organization) in sum le pai, neih le lam ah metna ding, punna ding tupna nei a hihna zui in nasem mite sepsiamna bulphuh hi. Company leh business i hun tom (short term) leh hun sau (long term) ah metna leh punna a ngah na dingin nasem mite zat ding leh tha piakna pen nakpi tak in ngim (focus) hi. Metna ding hilo kipawlna (nonprofit organization) in tualsung mipi bulphuh (community oriented) zaw a hih manin sum leh pai ah metna leh punna ding tampi a om kei zongin mipi nuntakna ah kisam van le nate ngahna dingin sunglut in na sem hi.

Zum nasemte (Staffs)
Metna ding kipawlna (profit organization) a zum nasem mite pen thaman leh sum kipia a kicial nasemte hi a, nitha- khasum tam ngah zaw thei hi. Nasep khiatna (productivity) zui in thaman kipia a hihi. Metna ding a hilo kipawlna (nonprofit organization) a hih leh, sum leh thaman piakloh kipum piak nasem (volunteer staff) tungah kilim ngak zaw hi. Kipum piak a nasem mite veina leh supna hangin kipawlna i tupna a tangtunna ding a kisam sum pia mite (donor) in mailam ah a piak khiatna uh kilam dang hi. 

Makaih zia (Leadership)
Metna ding kipawlna (Profit organization) leh Metna ding hilo kipawlna (nonprofit organization) nampi nih kikal ah a pianzia, a tupna, a kilam zia cihte hoih tak in khentel siamna in makaih zia zong a kibat lohna mu thei pah ding hi.
Metna ding kipawlna (profit organization) ah vaihawm makaite nasep zia pen vengsiang (clear) mahmah hi. A hangin, tua kipawlna (company, business) pen mi khat bek i neih a hi a, mi pawlkhat i neih khop (corporation) a hi phial zongin makaite i vaipuak lianpen a hih leh, sum leh pai ah metna leh punna ngah ding hi a, tua metna te pen tua company/business nei mite tungah hawm kik ding a hihi. Hih company/business a panmun len mite pen makai bek hilo uh a, a mau metna leh punna ngahte pen a mau tan/neih ding a hih manin metna bulphuh (profit oriented) makaihna zang a neite (owners) zong hipah uhhi. Makaite, company le business nei mite i bulphuh thupi pen a hih leh a mau kipawlna pan in sum leh pai, neih le lam tampi met sak ding, pun sak ding a hihi. Tua a hih manin makaih zia pen tua metna leh punna a pia thei ding, thu khensatna leh sepna ah a tang-tai (straight-forward) penpen dingin tung-nuai (top-down) kizopna leh makaih zia zatnop pen suak hi. Thupiak (command) piakna a luansuk mengmeng theihna dingin galkap sung ki-ukna nam leh Chief Executive Officer (CEO) panmun makaih zia zatnop pen hi. 
Metna ding a hilo kipawlna (nonprofit organization) sungah makaite i vaipuak lian pen a hih leh “a mau mimal metna leh punna ding hilo, kipawlna i tupna mualsuah zawhna dingin” vaihawmna leh sepna a hih manin Boards (or) Committees tawh nasep pelmawh kul hi. Hih kipawlna nam pen mipi metna leh punna dingin tupna leh ngimna (goals and purposes) nei a hih manin mimal khat leh mi khenkhat bek in aituam neih theih hilo hi. Metna leh punna dingin nasem lo a kicih tak ciangin mimal leh mi khenkhatte metna leh punna ding a gen bek hi a, kipawlna i tupna leh ngimna sep khiat zawhna dingin sum le pai kisapna a phawklo hilo hi. Kipawlna pen tupna leh ngimna bulphuh a nasem hi zaw a hih manin Boards (or) Committees meeting na ah sum le paai vai bek hilo in mipite nuntakna a lamsang ding leh sawtpi a khom ding khantohna cih bangin thulu tangzai pipite in munla zaw hi. Tua a hih manin makaih zia pen tangtai-suak (straight-forward) lo a, vialkawi (complex) zaw den hi. Vanzang mite (consumers) te kitangsap kibang kimlo a hih manin thu khensatna pen mi tampi kikup kul leh kidot (consult) kul a hih manin liangko kim vaihawmna (parallel leadership) bek in tupna leh ngimna (mission) lawhcinna piangsak thei hi. Tung-nuai (top-down) paizia zatna CEO tawh vaihawmna lemlo a, Director makaihna lemzaw hi.
Kipawlna pianzia telsiam lohna hangin a kituaklo pi kimakaih zia tawh tua kipawlna kibulh tuah kha thei hi. Makaihzia pen a kibulhna kipawlna i pianzia tawh a kituah kei leh kilem hetlo a, a kituah leh lah a hoihlo om lo hi. Makaih zia hoihlo kici pen a kibulh tuahna kipawlna (tem le paii) a kituak loh man na hi gige thei hi. 

January 15, 2024