Thu tamkimlo namte


Thu tamkim lo namte

Types of Injustice

 

"That's NOT fair expresses a feeling that frequently leads to conflict".

"Hih bel thuman kei tak ei, cih thuakna leh genkhiatna in buaina tun zelzel den hi."

 

A tunga kammal pen naupang khat na ngawn kam pan in kiza thei hi. Thuman, thu tanna (fairness) cih pen sangkah pilna (formal education) leh siamsinna pan sinkul tektek hilo in, mihing pianpih sia le pha theihna (moral sense of right and wrong) hang hizaw cih a kimuhna a hihi.

 

Thu tam kimna (justice), thu tanna (fairness) a omlohna, a kimuh lohna tawh kisai in thu thuk kan pilna nei mite in a laigil ngaihsakna (foci of attention) a nuai thute pansan in et ding kisam hi ci uhhi.

 

Hawmkhiatna tawh kisai thu lek kimna (Distributive Justice): Na khat peuh, thu khat peuh a kihawm khiat/ a ki vai hawm khiat ciangin ei tek i ta'n ding, ngah ding a kilawm ciang ngah tek na" ding a vaihawmna ahihi. Nasepna mun ah thaman ngahna a hizongin, tanmun (status) leh panmun (position) hang a thaman piakna a hi zongin "ei ngah ding a kilawm zah ciat mah ngah hang" cih thugui paipi sanna a hihi. (Inn kuan sungah ta/tanu te in innsung a moh hawmna ah, a mau ngah ding a kilawm ciat ngah in, a lungkimna uh a hihi.)

 

Paizia zuihna tawh kisai thu tam kimna (Procedural Justice): Hih thu laigil pen, "mi khatpeuh in thaman (or) thu nungzui (outcome) a ngahna ding thu khensatna ah a ma tungah kibawlna leh malakna (implementation) pen paizai zui a kisem maw, paizia zuilo a kisem cih tawh tehkakna a hihi. A mite i tualniam leh tualsang na hang hilo; panmun liatna leh neu-na hang hilo in kitelna, kidemna khatpeuh ah kizui vek ding paizia kilek kimna tawh kisai thu a hihi. (Boxing tup kidem ding pen a mau hong kipatna nungthu (background) hang hilo in, boxing kitupna ah zuih dingte a lang tuak a dingin a kibangin bawl kul a hihi. Politician khat in kitelna ah a lelhna pen paizia man tak a kitelna pan a lelh hiam? A hih kei leh a mah kisim mawh leh vang piakna omlo hang a, a lelh hiam cihte pansan a gen a hihi.)

 

Thu tamkim gimzakna (A sense of Justice): Bang thu le sepna (factors) in thu tamkim lohna a pianna dingin kipan sak hiam cih thute bultu sak a etna a hihi. Hih thu a ki gelna hangin; hih na a kisep takteh mite khat leh khat kikal-ah khat peuh in a buk a bek a khu bangin gimzakna (sense) neihna piang thei hi. (Inn kuan khat sungah an huan ding, kuang sawp ding, puan sawp ding, tui tawi dingin kei bekbek nong sawl sawl uh, ka ute, ka naute zong sawl vevua, cih bang om thei hi. Or, inn sung nasepna ah zite in pasalte sep ding teng khempeuh zong sem in, a ma i sep ding sangin tam sem zaw den a hih manin innkuan sungah thu tamkimna om lo hi ci bang om thei hi).

 

Gawtna leh Bawl hoihna tawh kisai thu tamkimna (Retributive and reparative Justice): Mi khatpeuh in sia le pha theihna, limpha lahna thute palsat in siatna a bawl tak ciangin a kipuah phat kik theihna ding leh, hoih kik theihna dingin bangci bangin gawtna thaman kipia hiam cih pansan a etna a hihi. A ki palsat thu pen neu cik khat hi na pi'n, tua tawh kituak lo zah dongin gawtna thaman kipia kha hiam cih leh, a kipalsat thu pen lian mahmah na pi'n, gawtna thaman neucik kipia cih bangin tehkakna pan thu tamkimna khin khaina a hihi. (Na sep kibang a sem numei leh pasal pen thaman kikimlo a piakna pen bangci bangin gawtna thaman ki pia; Or nasep na mun ah a mimal hihna bulphuh a khentuamna pen bangci bangin veng sak ding cih thu pansan a entna a hihi.)

 

Thu tamkim na i sik-kum huam (the scope of justice): Thu tamkimna tawh kisai a kigen tak ciangin a huam na ciang ding sik-kum (scope) a om kul hi. Bang ciang huam sung a, kua bang mite in thu tanna leh thuman tawh kisem in kibawl na (treatment) ngah ding kilawm hiam cih om ding a hihi. Mihing vai genna ah ganhing te tawh gawm khop loh ding, tehkak loh ding cih bangin kisam hi. Pilvang a kisam khat ah, mi pawlkhat in a mau tawh kibang lo, ci le sa, numei pasal te pen a mau zah in man nei (worthy) lo in koih thei uhhi. Mihing khempeuh pen mihing bangin ki-et ding, ganhing khempeuh pen gan hing bang a et ding kisam hi.

August 04, 2024