A thu nungta a, a mi si hi

"Thu nungta in, mi si hi"

 

America gam in British (English) Empire pan in suahtakna a tangko zawh a kipan in a gam sungah buaina, hamsatna leh thusia a omlo hipeuh mah lo na pi gambup kilam zia leh gam bup ki-ukna leh vaihawmna kilum letlo in kiptak in a din suak zawhna pen a hang bulpi om hi. Tua a hang bulpi pen bang hi ding hiam ci'n kidong hi zenzen le hang mikim i dawnna kibang lo ding hi. Pasian nasem lam mite in Pasian leh Laisiangtho a kibulphuh man a, a kip hi ci kha ding hi.  Tualo in, Thukhun (Law) siam mite in bel Thukhunpi (constitution) leh Upadi (laws) leh ngeina dante (procedures/protocols) bulphuh kician a om man hi ci ding uhhi. Bangbang in a ki dawngkik zongin, dawn dan kibang lo bek hi a, a thu tawpna kilam danglo hi.

 

A langkhat lam pan in thu gen leuleu hi leng gambup kilam zia, gambup ki-ukna leh gambup vaihawmna a kiplo leh gamsung kilok denden a kigen (or) Leitung ah tualgal tamna ah a numbat 8 na (Top 10 sung a kihel zo-) Kawlgam in bang hang a hih zah a buaina om mawk hiam cih ki dong hi leng, 1) Thukhunpi leh Upadi kiciang, paidan ngeina kician om lohna hang ci kha ding hi. 2) A mimal tung a ki nga zaw – Makai i mimal pianzia (personalities) hoihna siatna bulphuh a nasepna, vai hawmna, ki-ukna hang hi ki cing ding hi.

 

Hih a tung a gam nihte tangthu leh phutkhak (experience) tung pan gam hoih zaw leh gam hoihlo zaw i kilam zia, ki uk zia, vaihawm zia leh a bulphuh kimu thei hi. Gam hoihzaw a kici ah ki vaihawm zia leh ki-uk zia bang ci a, gam hoihlo zaw a kici gam ah ki vai hawmzia, ki-uk zia bang cih cih zong ki mu thei pah hi. A hoih zaw i deih leh a mau khekhap zuih ding hi a, a hoihlo zaw i deih leh zong a mau khekhap mah zuih ding mah hi pah hi.

 

A hoihzaw deihlo om lo na pi'n a hoihzaw leh a kipzaw mite na sep dan, paidan leh kalsuan dan, a khekhap uh zuih ding pen hamsa kisa mahmah mawk hi. Hamsa sa cih ciang hi leh phadawm lai, a hangin kisin, hanciam limlim a hih man hi. A dah huai mahmah ah, hamsa lua cih ciang dingin zong kihan ciam bek lo hi. Hanciam in zong nei bek lo a hih manin a hoihzaw a ding na sep pen kingah lo limlim ding cih na a hihi. 

 

Zomite' tualsung (society) ah zong a hoihzaw kilam zia, ki-uk zia leh vaihawm zia kineih na pi'n a kisep taktak ciangin a hoihzaw lam tunna ding kahlei (steps) ki zui utlo citciat se hi. Zui utlo ka cih pen, thu guipi (Principles) tung a ding in, tua pan hong ka khia thu tawh mai nawt ding cihna a hi zaw hi. Zui utlo bek hilo in a hoihlo zaw a i theih, i muh sa thu a hong tun ding lampi leh khekhap zui sese lai hi hang. A hoihlo zaw hong tun ding ci a i gen pen a tung a i gen Kawlgam tangthu leh phutkhak thu in hong lak sitset hi. 

 

Zomite sunga om kipawlna tuamtuamte (minam vai, biakna vai, tualsung vai) khatpeuh i et ciangin "bang thu guipi (principles) hang a kilam khia kipawlna" cih pen ki en masa lo, thupi ki sa masa lo in "a makai kua?, a sia uh kua?, kua teng om makaih hiam?"ci'n ki en zaw, ki zui zaw hi. A tamzaw pen a thu guipi (principles) tungah a ding kip leh kigawm tam hetlo in, " a makai leh a sia peuh zui zaw, a mimal nung peuh zui zaw mawk" cih a kilat mahmah na a hihi. 

 

A thu guipi (Principles) tung ah enlo, dinglo zaw in a mimal tung ah en, ding zaw in  i kimakaih, i kizuih man in Zomi sungah kipawlna pawlkhat pen a dinkhawl phialphial, lam bing (dead end) a tung kipawlna pawlkhat om hi. Gentehna zong a hi, a man mawhlo kipawlna khat zong lah a hi, Global Zomi Alliance (GZA) bang a en pak hi leng: GZA a kipat cil-in "bang thu guipi a kipawl ding in tua thu guipi a zui, a sang mite mah in sem ding" cih bulphuh a kiphuh masa hilo a, "a makai dingin (makai) mite tel masa zaw in, tua khitteh vai khat hawm leng" cih hi zaw hi. A thu guipi hoih khat om in tua thu guipi pom in len in kipawlna bawl ni cih hilo a hih manin a mi bulphuh a kiphut kipawlna cih theih hi. Hih pen GZA thusim leh a hoih lohna a genna hi lo a, GZA a tawh kisai a makai leh a mapangte genna tung pan i zak thu a hihi. (GZA pen a min zong ki bawl pahlo, tup leh ngim zong kibawl pah lo, Zomi sungah minam a muan ngiat teng tel khia phot in, tua makai teng in a ban hong zom hen cihna tung pan hong piang a hihi.) GZA ah a mi leh a makai teng pen "Zomite sungah i muan i suan teng hi" cih pen gen kikkik zong a kullo a i theihsa a hihi. A mite leh a makai te in a sem zo, a bawlzo leh a kiva makai vive uh a hih manin a mau i mimal pianzia (personalities) ah lunghiang na ding om vet lo hi. Thu guipi (principles) nei, bulphuh leh lenkip a kipawlna hi masa lo a hih manin a makaite sep zawhna leh hat zawhna zui a kipai kipawlna hong hihi. Mimal pianzia (personalities) tung a kilam kipawlna a hih manin "I makaite sung pan in khat hong om loh teh ( a masa in Dr. Chin Do Kham), tua zawh taktek (Dr. Do Suan Mung in hong nusia leuleu) a hih manin a mau sepzawhna, leh siamna teng bei suak hi. Kawlgam zong General Aung San i mimal pianzia (personalities) tungah Kawlgam a kingak sak luat man in a mah hong sih tak ciangin Kawlgam pen thu guipi leh thu bullet bei siang hiau a, gam sung buaina kipan hi. I Zomi sungah zong a mimal pianzia tungah kinga kipawlna leh makaih zia etna tungtawn in a hoihna leh a hoihlohna pen i mu khin hi. 

Hih mun ah i gen nop thu taktak, a thupi pen in "Zomi sunga kiphuh GZA kipawlna thu a gen nuam i hi kei a (Gentehna bek a, a zang i hihi) thu guipi (principles) tung a kilam kipawlna, kiphut kipawlna leh thu guipi a bulphuh kipawlna pen a khang a khang (generation after generation) ki zang thei ding, nungta suak ding a hih manin sawt kikhom zaw hi. A kipat cil a om mite in a nutsiat khit hangin a thu guipi pen om suak suak ding a hih manin kipawlna pen din khawl lo in paisuak zo hi. Mimal pianzia (personalities) zui, mimal tung a kilam kipawlna a hih leh a mi a sih ciangin tua kipawlna kituk, cim leh kisia thei hi. Thu pen nungta in a khang a khang in ki sun zom a, mi pen khang khat bek daih in a sih teh bei hi.

--
Best and Regards,
Tual Suan

" Life isn't about finding yourself. Life is about creating yourself". George Bernard Shaw