Democracy bek kicing kei

Tual Khan Suan (Suanpi)

Mihing te pen i mailam hun ding ei leh ei in i khensat or vaihawm loh ciangin midang te in ei a ding a vaihawm na hi gige hi. Zomi te mailam ah nuntakna a hoih zawkna ding zong Zomi te mahin i sep kei leh ei mailam vaiding pen midang te in hong sepsak or vaihawm sak ding uh a, tua i san theih ding kisam hi. A beisa kum 100 val hun lai-in Zomi te a suakta minam hi uh a, a mau mailam vai ding thu leh la ah a mau deih bangin sem thei uh hi. Tua ban ah a mau tawh kisai thu leh la a om ciangin zong a mau thu kimna la masa lo in na kisem ngeilo hi. Tuhun in Zomi te thu leh la en kik leng ei ma vai ah ei ma deihna tawh vaihawm lo in minam dang te vaihawmna bang tawh i om pen kum (100) val sung hi ta hi. Lam khat pan in gen leng Zomi te in suahtakna a khah suah pen kum zabi khat ( century) val ta a hihi.


Mikang te in Zogam pen thatang hat thu tawh do gawp in a mau thu neihna nuaiah a koih khit uh ciangin Zogam vaihawm zia ding 1896 kum in Chin Hills Regulation Acts gelh uh a,tua sungah Zomi te sungah vaihawmna a muingil theih zawkna dingin i Zo ngeina thukhun ( Customary Law) pawlkhat hong zang sak uh hi. Ukpi te zong thuneihna pawl khat pia uh a hih manin Zogam ah vaihawmna pen Mikang te leh Ukpi te kipawl khawmin uk uh hi cih theih hi. Minam ngeina kem cing thei in, thu leh la khat peuh ah Zomi te mah tawh thu kigen thei laitei a hih manin suahtakna gah kiciam kha lai tei cih ding ahihi.

Kum (50) val bang mikang te thu neihna nuaiah sila makai bangin Ukpi te'n Zomi te a uk khit uh ciangin suahtakna ngah kikna ding khua vak hong tangta hi. A hizongin tua suahtakna ngah na dingah Zomi te sungah lauthawngna leh buaina tampi tawh kituak pah hi. Kawlgam sunga om mualtung mi teng kipawl khawm a suahtakna lak ding cih leh mualtung mi khempeuh leh kawlmi te kipawl khawm a suahtakna lak ding cih thu te ah Zomi te i mailam a dingin koi pen in suahtakna taktak hong tunpih zo zaw ding hiam cih lung buaina tampi om hi. Tua bang hunlai takin Kawl mi makai U Aung San in " Ko, kawlmi te pen mikangte sila ut nawn kei ung, tua mah bangin mualtung mite zong mikang te sila ding phal kei un: tua bek hilo mualtung mite pen kawlmi te sila suaksak ut tuan kei ung" a cih ciangin Zomi te leh a dang mualtung mi te in kawlmi te tawh kipawl khawmna a suahtakna lak ding thukim uh hi. Tua hangin, 1948 January kha ni (4) ni in mualtung mite leh kawlte kipawl khawm in suahtakna ki ngah a, tua hun pan in tuhun a kawlgam i cih cih a hong piang khia a hihi.

Kawl gam pen gam thak a hih mah bangin gam lam khiatzia leh gam vaihawm zia ding gelh thak kul hi. Tua mah bangin Zomi te tenna Zogam a dingin zong kawlgam buppi tawh bang ci kizop ding, Zogam sung mahmah zong bangci vaihawm ding cih pen gelh ding kisam hi. Tua hun lai in kawlgam bup pi tawh kipawl zia ding pen a thupi pen leh Zomi te mailam thu ding a khensat thu paipi pen khat hi a, Zomi te lungkimna ding zong kisam pen khat a hihi. Tua a hih manin tua bang vai thupi khensatna ding ah thunei tu te in Zomi makai te na dong kawikawi uhi. Tua vai sai ding a thuneihna kipia kawlgam bup thukhen mangpi U Myint Thein in Zomi makai Pu Vum Kho Hau thu na dong a, Pu Hau in " Ko, Zomi te gamke (State) kisam kei ung, kawl mi te hong piak bangbang sang nung" a na cih ciangin Zogam pen gamke (State) piak ding vai kikupna om nawnlo hi.[Khun Mar Kuban MP]. A dang mualtung mite a hi Shan leh Kachin mite pen gamke (state) lo in lungkimlo uh a hih manin gamke (state) kipia pah hi.Kachin gam pen mualtung gam vive mah ahih main a mau Kachin state sungah Myitkyina leh Bamaw zanggam te zong koih sak ding ngen lai uh a, zong kipia takpi pah hi.

Kawlgam suahtak khit ciangin gam sung pen Parliamentary Democracy system tawh ki uk a Phah-Sah-Pah-lah ( AFPFL) in thu neihna len hi. Ahizongin gam lamkhiat zia sungah Zomi leh a dang mualtung mite in kawl mite tenna zanggam teng ahi Pyima ( Mother land) bel in a om bangin kigelh a, tan kikimna omlo a hih manin gamsungah kilem lohna pianna bul hong hi hi. Gamsung pan zong minam khat khit khat a banban in gal bawl uh hi. Hih bang gam lam khiat zia tawh ki ukna a hi Parliamentary Democracy pen kawl mi te a dingin a hoih mahmah hangin minam dang a hi mualtung mi te a dingin suahtakna i gah leh pak te gal muh in om lo hi.

Mipi deih palai te in a hong uk uh a hizongin tan kikimna om kei leh minam neu te khuasuak zo tuanlo hi. Mailam ah kawlgam in Democracy a ngah ciangin zong minam lian a hi kawlte leh minam neu tuamtuam te i satan a kikim tuan kei leh gam sung khantohna ding a kisam kilemna om tuan lo ding hi. Tua hi a, Zomi bang a minam neu a hi namdang te a dingin gam vaihawmna zia pen Democracy tawh bek kicing zolo a, tan kikimna mungpi a hi federal system tawh gam lamkhia in democracy paizia tawh vai i hawm kei leh Zomi te a dingin khuavak zo tuan lo ding hi.

Nov.20.2005