Democracy leh tanh kikimna ( Democracy and Equality)

Tual Khan Suan (Suanpi)

Mi pawlkhat genna ah i kawlgam in Democracy ngah leh zong ei Zomi te a dingin bang phattuam pih tuan kei ni ci uh hi. Pawlkhat leuleu in lah ei Zomi te’n phattuamna i ngah theihna dingin kawlgam ah Democracy om kei leh lampi dang om tuanlo hi, ci’n nuntakna phal liangin na sem uhhi. Hih thu nihte en leng, koi man zaw a, koi khial zaw hiam cih ding om tuan lo hi. Kawlgam sungah Democracy vaihawmna bek tawh i ki-uk zongin ei Zomi te a dingin tampi tak i phattuam pihna om lo khin sa hi a, Democracy omlo in lah ei Zomi te phattuamna ding lampi dang omlo bek hilo in, tulai tak i thuakna te’n thu hong gen khin zo zel hi.


Mi pawlkhat te in Democracy pen mipi vaihawmna leh suahtakna gam a hih teh Democracy ngah leng i gam leh minam pen “ Lui ta khan” bangin khang hanhan ding ci’n ngaihsun uh hi. Mipi deih palai te vaihawmna hi mah hi. A hizongin mi a tamzaw deihna kizui a hi zah khat in, a tawm zaw ( vai khat peuh a thu kimlo mite) thu leh la zong zahtak sak in sim mawh sakloh ding a hihi. Upmawh thu bek tawh kimat theihna mun hilo mah hi. A hizongin ei mimal suahtakna i zatna ah midang te suahtakna siatsak loh ding ahihi. Mi khempeuh i suahtakna vengbitna mun a hihi.Democracy in i zawn i ngauna teng, i gen theih haksakna teng hong puak mang sak ding hi lo hi. Tua bang a i thuak haksatna te pan i suahtak theihna dingin lampi hong honsak ki-ukna zia ( system) khat a hihi.

I thupatna ah lut kik leng, Kawlgam in Democracy ngah leh Zomi te a dingin phattuamna om tuan ken teh ci’n a gente zong a manna om hi. Tulai tak i gamsung buaina pen Democracy ngahna hang bek tawh veng zolo mah ding hi. Tulai tak i thuak haksatna te bang hang hiam? Galkap kumpi khut nuai a sila bang a om na maw? An nek tui dawn ding haksatna hang maw? AIDS hang maw? Refugees hang maw? Forced labor hang maw? A hih kei leh galkap te lauhna hang tawh Internally Displaced Person (IDP) te hang maw? Tua te khempeuh buaina kipatna thu bulpi hi lo a, buaina hang a piang thute hi zaw hi. Democracy ngah leng tua bang buaina te a mang pah siau ding hi sam lo a, tua bang buaina te a vengsakna leh a pian lohna ding lampi kong kihonna ding hi zaw hi.

A hi leh tu lai tak ah i thuak haksakna leh i kawlgam buaina a hang bang hi ding hiam? Buaina a pian ciangin buaina hang a piang thute bek enlo in, a pianna hang zong i et ding kisam hi. A pianna hang ( a zungpi) venglo in a piang thute i vensak hangin sawt daihlo hi. Tua hi a, Kawlgam buaina zong a piang thute bek en in, thu hoih i gen sawm den hangin buaina bulpi vengtuan lo ding hi. Tulai tak kawlgam buaina in minam khempeuh thuman thutanna om lohna, tanh kikim lohna leh democracy omlohna hang a piang thute vive a hihi. ( The root of the current problems in Burma is the lack of Democracy and the lack of justice and equality).

(a) Democracy om lohna: : Kawlgam in suahtakna a ngah 1948 kum a kipan 1962 kum dong pen i gam ah Democracy tawh vai kihawm sam hi. Gam vaihawm ding leh thu leh la gen ding mipi deih palai pen democracy paizia zui in kitelna kinei hi. Tua hun sungin i gam sung ah suahtakna om a, mite nuntak nuam hi. Minam neute rights ( hamphatna) zong kizah tak sak hi. Kumpi pen mi khempeuh tawh kisai hi. A hi zongin 1962 kum March 2 ni in galkap mangpi Ne Win in thu neihna a lak tak teh kawlgam sung thu khunpi zang nawnlo a, a ma thuneihna ding bek tha a pia thu khunpi hong gelh tak teh i gam ah democracy om nawn lo hi. Minam neuter kisim mawh in kinawl khin hi. Mipi deihna tawh vai kihawm thei nawnlo in, gam leh minam hoihna ding na kisem thei nawn lo hi. Tua hangin tu hun a buaina leh haksatna i thuak te khempeuh tua pan hong kipan zong a hihi.

(b) Thu man thutanna leh tanh kikimna om lohna: : 1947 kum Pinlong khua thukimna sungah minam khempeuh tann kikim ding cih a hih hangin kawlgam in suahtakna a hong ngah taktak ciangin thu kawng hong kihei a, thu leh la khempeuh hong kileh bulh vek hi. Minam khempeuh i sa tanh hong kikim nawnlo hi. Kawlmi a tam pen a hih bangin kawl mi te ngah bang minam neu te’n ngah zo nawnlo hi. “ A tha hat hat in tam ngah” cih bang deuh khat in gam sung ah hamphatna khempeuh i ngah zah hong kibang nawn lo hi. Tua a hih manin minam khempeuh tan kikim na ding deih na tawh mualtung mi ( kawl te a hi lo) teng in 1961 kum un Shan gam Taunggyi khua ah thu kikupna hong nei uh a, kawl gam bup thu khunpi ( constitution) puah ding hong gel uh hi. Tua thu khunpi puah loh in gam sungah minam tanh kikimna om lo ding a hih man zong hi a, tua pen tua hun lai tak a PM a sem U Nu in zong phalna a piak a hihi. Mualtung mite thu kikupna pen gam sung pan tai khiat ding cih peuhmah a kihel loh hangin thu neihna a deih mahmah galkap mang Ne Win in “ gam kitam zan ding” cih pau lap in gambup thu neihna hong sut khia hi. Tua hun pan in minam khempeuh tanh kikimna ding hanciamna zong om thei nawnlo a, tua hang teng tawh tu hun a eite thuak haksatna kipatna khat hong hi hi.

A tawpna ah Zomi leh Zogam khantohna dingin democracy bek kicing lo hi. Tanh kikimna om lo in Zomi te a dingin hamsa veve ding hi. A hizong in tanh kikimna ( equality) ngahna dingin Democracy omlo in na kisem theilo zel hi. Democracy leh tanh kikimna ( equality) pen a kikhen khia theilo hi a, khat bek kicing tuan lo hi. A nih a, a pai khawm ding a hihi.

July 24, 2007